Pole eksploatacji
„Pole eksploatacji” to jedno z kluczowych pojęć prawa autorskiego. Wskazanie pól eksploatacji jest konieczne dla ważności umowy o przeniesienie praw autorskich, jak i umów licencyjnych. Nieprawidłowość w zakresie pól eksploatacji – czy to ich niewłaściwe wskazanie, czy też brak wskazania w ogóle – to chyba najczęstszy typ wadliwości takich umów.
Jednak błędem byłoby traktowanie obowiązku określenia pól eksploatacji jedynie jako formalności, utrudniającej życie osobom zawierającym umowę. Znaczenie ich wyliczenia jest dużo większe – w istocie stanowi bowiem bardzo ważną funkcję ochronną interesów obu stron. Prawidłowe wymienienie pól eksploatacji pozwala ustalić przykładowo – czy autor przenosi na wydawcę jedynie prawo do wydania powieści drukiem, czy też także stworzenia na jej podstawie e-booka lub audiobooka; czy nabywca praw do fotografii ma prawo umieścić ją na swojej stronie internetowej, czy też wykorzystać ją w kalendarzu albo na pocztówce; czy nabywca grafiki może wydać jej reprodukcję w albumie, albo sprzedawać jako tapetę do wykorzystania w telefonach komórkowych.
Czym jest pole eksploatacji? Przepisy nie zawierają definicji tego pojęcia. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawiera jedynie wyliczenie przykładowych pól eksploatacji. Zgodnie z art. 50 tej ustawy:
Art. 50 Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Wyliczenie ma charakter jedynie przykładowy – możliwe jest konstruowanie pól eksploatacji w inny sposób (np. o węższym zakresie).
Pojęcie pól eksploatacji jest definiowane w różny sposób, jednak co do zasady pole eksploatacji to forma korzystania z utworu, która w praktyce obrotu jest samodzielna ze względów technicznych lub ekonomicznych, nowym polem eksploatacji będzie też sposób korzystania który pozwala na dotarcie do nowego kręgu odbiorców. Poszczególne pola eksploatacji powinny być też możliwe do odróżnienia przez uczestników obrotu.
Pola eksploatacji są wyróżniane ze względu na niejednorodne kryteria – niektóre pola eksploatacji są wyróżniane ze względów technicznych, inne ze względów ekonomicznych, a jeszcze inne – z uwagi na praktykę i tradycję. I tak odrębnym polem eksploatacji może być:
– określenie sposobu korzystania z utworu ze względu na cel tego korzystania i jego znaczenie ekonomiczne (pod tym względem odrębne pole eksploatacji mogłoby stanowić wydanie tej samej powieści jako paperbacka, oraz jako wydawnictwo luksusowe; tak samo innym polem eksploatacji będzie wykorzystanie grafiki na pocztówce, a innym jako ilustracji w książce);
– określenie sposobu korzystania ze względów technicznych, nawet jeśli ekonomiczne znaczenie wyróżnianych pól eksploatacji jest zbliżone (np. płyta DVD i Blu-Ray).
Warto też pamiętać, że poszczególne pola eksploatacji nie są sobie równorzędne. Pole eksploatacji może zostać określone z różną szczegółowością:
– prawo wydania drukiem mieści w sobie zarówno prawo do wydania książki w twardej, jak i miękkiej oprawie;
– zwielokrotnianie utworu techniką cyfrową mieści w sobie zarówno zwielokrotnianie w formie płyt CD, jak i DVD, czy Blu-Raya.
Określenie pola eksploatacji
„Pole eksploatacji” jako pojęcie z natury nieostre stwarza bardzo liczne problemy w praktyce. Poza wspomnianym już brakiem sformułowania w umowie pól eksploatacji, których ta umowa ma dotyczyć, problemy dotyczą też interpretacji umów w zakresie pól eksploatacji, których dotyczą.
Dość powszechnie zdarza się np. używanie określenia, że „strony przenoszą prawa autorskie do wszystkich pól eksploatacji określonych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych”. Z jednej strony nie ulega wątpliwości, że takie określenie ma charakter dość jednoznaczny i wiele umów funkcjonuje bardzo dobrze z takim właśnie określeniem pól eksploatacji. Z drugiej jednak strony takie sformułowanie bywa uważane za nieprawidłowe – obowiązek określenia pól eksploatacji ma bowiem chronić twórcę, poprzez uświadomienie mu, jaki jest dokładnie zakres umowy – odwołanie do treści ustawy zmusza twórcę do sięgnięcia do przepisów i jako takie może w niewystarczającym stopniu chronić jego prawa. Ponieważ takie poglądy pojawiają się w doktrynie prawa autorskiego, zawsze bezpieczniej przy formułowaniu postanowień umowy – jeśli strony faktycznie chcą wykorzystać terminologię ustawową – przepisać po prostu treść art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
W razie wątpliwości, wykorzystanie terminologii ustawowej jest na pewno rozwiązaniem najbezpieczniejszym – określenia użyte w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych bez wątpienia będą prawidłową nazwą dla poszczególnych pól eksploatacji.
Jeśli natomiast z jakichkolwiek powodów terminologia ustawowa jest dla osób zawierających umowę niewygodna lub nieodpowiednia – najlepiej opisać pole eksploatacji, którego umowa ma dotyczyć w sposób możliwie najbardziej jednoznaczny, dokładny i wyraźny. Jeśli wykładnia umowy dostarczy jednoznacznej informacji na temat tego, jakie są uprawnienia nabywcy/licencjobiorcy, w praktyce raczej nie powinny pojawić się wątpliwości, czy użyte określenie odpowiada ustawowej kategorii „pola eksploatacji”.
Fotografia - reklama - prawo 